Məşhur qazax güləşçisi Kajımukan Munaytpasovun 150 illiyi qeyd edilir

Qazaxıstanın məşhur güləşçisi,klassik güləş üzrə dəfələrlə dünya çümpionu olmuş Kajımukan Munaytpasovun 150 illiik yubileyi ölkədə silsilə tədbirlərlə qeyd edilir. 

YeniAvropa xəbər verir ki, bununla bağlı Qazaxıstanın mədəniyyət və idman naziri A.Raimkulova müvafiq qərar imzalayıb. 

Qeyd edək ki, Kajımukan Munaytpasov Qazaxıstanın klassik güləş üzrə ilk dünya çümpionudur. 

O, 1871-ci ildə Akmola vilayətinin Karaotköl aulunda anadan olub. Gənc yaşlarında Kajimukan əsəbi, səs-küylü bir varlı adamın yanında çalışırdı. Günlərin birində nəhəng bir öküz palçıqda batır. Heyvan son nəfəsini verirdi, ona isə heç kim kömək edə bilmirdi. Kajimukan heyvanın dadına yetişdi,onun bədəninə kəndiri bağlayıb ciyninə dartdı, möhkəm ayaqları ilə torpağa dirəndi, gücünü yığdı və ökünü sahilə çıxartdı.

Kajımukan Munaytpasov hələ karyerasının əvvəlində "Rus Aslanı" ləqəbli Georq Qakkenşmidt ilə döyüşərək, peşəkarların diqqətini özünə çəkdi. “Aslan” öz dövrünün demək olar ki, bütün dünya çempionları üzərində qələbə qazanıb. Lakin güləşdə ilk addımlarını atan Mukanı məğlub edə bilmədi.

Mukanın adıyla döyüşdüyü Türkiyəyə səyahət gözləyirdi. İstanbulda, 155 kiloqram ağırlığında olan Türkiyə çempionu Nurullah ilə döyüşüb. Kara-Mustafa gözəl və cəsarətlə güləşirdi! İyirminci dəqiqədə Nurullah kürəyinə sərilib. Əsas mükafat Munaytpasova verilib və ona müqəddəs Məkkəyə Həcc ziyarətini etməyə təklif edildi.

Müqəddəs Məkkə və Mədinə şəhərlərində heç bir tamaşalara icazə verilmirdi. Çox da uzaqda olmayan Ciddə şəhərində Asiya və Afrikadan 25 müsəlman idmançının qatıldığı güləş turniri təşkil edildi. Mukan hamını məğlub edərək çempion oldu. Müqəddəs yerlərə ziyarətindən sonra həci fəxri adını qazandı. OnaHəciMukan, Həci Kajımukandeyə çağırırdılar...

1909-cu ildə Riqada böyük beynəlxalq turnir təşkil edildi. Kajımukan on döyüşdən qalib çıxaraq, yarımfinala yüksəlib. Elə həmin il Kajımukan Göteborq (İsveç) şəhərində keçirilən fransız güləş növü üzrə Dünya çempionatinda qızıl medal qazanıb. 1911-ci ildə Varşavada keçirilən Dünya çempionatinda Qızıl medal qazanıb. 1913-cü ildə Troitsk şəhərində çöl qəhrəmanı müxtəlif ölkələrdən gələn 18 güləşçini məğlub edib. "Kara İvan" adı altında Munaytpasov Kabil, Tehran, Harbin və digər şəhərlərdə Rusiyanın idman şərəfini qoruyurdu. Kölndə rəsmi dünya çempionatında qalib adını qazanan Kajımukan, həyatında ilk dəfə dünya çempionu olub, böyük qızıl medalla təltif olunub.

Böyük Kajımukanın aktivində dünya çempionları üzərində qələbələr olub: Aleks Aberq, İvan Şemyakin, "dəmir" daniyalıYesse Pedersen, Georq Lurix (ciu-citsu güləşində). Böyük güləşçilər İvan Poddubnıy, Stanislav Zbışko-Tsıqıneviç, İvan Zaikinlə duellərdə şərəfli heç-heçələrə nail olub. Kajımukan sərbəst güləş üzrə dünya çempionu və ciu-citsuda Avropa çempionu olub. Qazaxşa-kures məktəbi ona bu işdə kömək edib. İki dəfə dünyanın ən şərəfli mükafatlarından birinin - "Kral Siqizmundkəmərinin" sahibi olub.

Sovet Qazaxıstanda K.Munaytpasov səylərini səyyar sirkin təşkilinə həsr edir. Petrozavodsk, Frunze, Daşkənd, Odessa, Penza, Semipalatinskdə tamaşalarda iştirak edir. İdmançının tamaşaları seyircilərə unudulmaz təsir bağışlayırdı. Nömrələr sırasında döş qəfəsindəki ağır əşyaların sındırılması, dəmir lomunyalın boynundakı düyünə bağlaması, qollarda bir neçə nəfəri qaldırılması və s. var idi.

1929-1931-ci illərdə Kakımukan Petropavlovsk, Omsk, Novosibirsk, Altayda çıxış edir. Məlumdur ki, öz nüfuzu ilə o, "qolçomaqlıqdan salınmış" və "bəyünsürlər" kimi tanınaraq Omsk vilayətinə sürgün olunmuş qohumlarının sərbəst buraxılmasına töhfəsini verib. 30-cu illərin faciəsi, əziyyət çəkənlərə problemdən canını qurtarmaq üçün əlindən gələni edən Kajımukanı dərindən sarsıtdı.

Pəhləvan müharibə dövründə vətəndaş nümunəsi ilə xalqın sevgisinə layiq görülüb. Böyük Vətən müharibəsi illərində Kajımukan əhali arasında sirk tamaşaları ilə çıxış edirdi və əldə etdiyi gəliri Müdafiə Fonduna köçürdü. Bu vəsaitəqırıcı təyyarəhazırlanıb. Güləşçi "Şərəf Nişanı" ordeni ilə təltif edildi.

Kajımukan Munaytpasulı 12 avqust 1948-ci ildə Arıs rayonunun Temirlanovsk kənd sovetinin "Leninskoye Znamya" kolxozunda vəfat edib. Özündən sonra onun heç bir tələbəsiqalmadı.

1980-ci illərin əvvəllərində Temirlanovka qəsəbəsində məşhur güləşçinin muzeyi açıldı. Alma-Ata, Semipalatinsk, Astana şəhərlərində küçələr Munaytpasov adını daşıyır;.15 iyun 2005-ci il tarixində yanında futbol guşəsinin açıldığı Astananın mərkəzi stadionu onun şərəfinə adlandırılıb. Onun haqqında "Həcı Mukan" (1978) və "Bizimkiləri Tanı!" (1985) filmləri çəkilib və kitablar yazılıb (K.Abdıkadırovun "Kajımukan", L.N.Martınovun "Hava freqatları", A.Burkitbayevin "HəcıMukan" kitabları).